Баған (журналистика)
Баған (ағылш. column) - бір басылымда жарияланатын және әдетте, газет (журнал) жолағында немесе сайтта тұрақты жерде орналастырылатын өзекті тақырыпқа авторлық пікір білдіретін журналистика жанры.
Тарихы[өңдеу]
Бағанның тарихын баспаханалық элементтен айдарға, айдардан жанрға дейінгі жол ретінде бейнелеуге болады.
XVII ғасырдың ортасында, Еуропада газеттердің таралуымен, олардың өтелімділігі туралы сұрақ тұрды, және газеттің құнын төмендету үшін мәтін өте ұсақ шрифтпен басылып шықты. Бұл мәтінді оқу ыңғайлы емес болғандықтан, материалды жүйелемеген бағандарға бөле бастады. XVIII ғасырдың ортасына қарай мәтіннің бағандарға бөлінуі аса мағыналы болды: баған жолақтағы материалды ұйымдастырудың, мәтіндерді бір-бірінен шектеудің тәсіліне айналды. XIX ғасырға колонка дизайнның алғашқы әрекеттерімен қатар тұрақты композициялық элемент болды: неғұрлым ірі, "іріктеуде" ресімделген, тақырыптарды, әріптерді және сызғыштарды қолдану.
Бұл колонкаға Айдар ретінде жұмыс істеуге мүмкіндік берді. Ең өткір материалдарды, редактордың үндеулерін, белгілі авторлардың айтқан сөздерін жеке бағанамен басып шығару дәстүрі қалыптасқан. ХХ ғасырдың басында авторлық колонкалар барлық ірі газеттерде басып шығарылады, бірақ өткір әлеуметтік, феминистік және саяси колонкалар ерекше маңызға ие болады.
ХХ ғасырдың екінші жартысында бағандар айдарлардан жанрға айналады. Егер бастапқыда жеке бағанда әр түрлі мәтіндер, соның ішінде ақпараттық жанрлар басылса, уақыт өте келе "баған" айдарымен күшті авторлық бастаулары бар жанрларға (эссе, пікір, шолу) созылатын мәтіндерді жариялау практикасы қалыптасты, содан кейін осы корпустан бір — біріне анық ұқсас және сонымен бірге бір дәстүрлі жанрға сәйкес келмейтін және мүлдем жаңа жанрлық нысан-бағанамен біріктірілген мәтіндер тобы бөлінді.
Жанрлық сәйкестендіру мәселелері[өңдеу]
Баспаханалық элементтен айдарға, содан кейін жанрға да колонканың мұндай қозғалысы Батыс журналистикасына тән. Алайда, бұл үдерісте екі магистральді ағысты атап өткен жөн: "островное "(Ұлыбритания және АҚШ) және"еуропалық-континенттік". Біз Ұлыбританияны басқа еуропалық елдер арасында оның бірегей жағдайына байланысты ерекше бөліп береміз: географиялық жағынан ол континенттен, қоғамда басқа елдерге қарағанда тарихи ертерек бөлінген, демократияландыруға бетбұрыстар байқалып, сонымен бірге жеке тұлғаның рөлінің өсуіне, жеке адамның қызметін әмбебаптандыруға және т. б.. Ұлыбританиядағы БАҚ-тың тарихи дамуы, ең алдымен, авторлық бастаудың қуатты беталысымен және публицист тұлғасына назар аударумен байланысты. Дәстүрлі түрде бұл үрдісті "жеке журнализм" деп те атайды.
Алғашында құрлықта да, Англияда да журналистика жеке журнализм дәстүрінде дамыды, ол кезде жазушы, публицист: ағылшын журналистикасының негізін қалаушы Джонатан Свифт, Даниэль Дефо, Ричард Стил. Бірақ бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы, әртүрлі саяси жағдайлар елеулі айырмашылықтардың туындауына алып келді.
С. Михайлов былай деп жазады[1], Егер еуропалық-континенттік журналистикада "пікірге", автордың көзқарасы тұрғысынан артықшылық берілсе, онда "аралдық" журналистикада "факт" үлкен және үлкен мәнге ие болған, яғни қоғамдық маңызы бар жаңалықты баспасөз арқылы шектік хабар болған. Бұл айырмашылық континенттік бағытта аудиторияға журналистік әсердің тиімділігі зор маңызға ие болуына, жанрларда диалогтың, полемиканың, пікірлердің әдістемелік тәсілдері алға қойылды. АҚШ-та және Ұлыбританияда "фактілерді табу" жеделдігі басты болды. Нәтижесінде, барлық батыс журналистикасы Қазіргі уақытта, бір жағынан, автор мерзімді басылымдарда сөз сөйлей алатын және нақты оқиғалар мен шындық құбылыстарына қатысы жоқ жалпы әдеби процестің бір бөлігі болып табылады. Екінші жағынан, журналистика-журналист үшін маңызды ақпаратты БАҚ арқылы тарату мақсатында пайдаланылатын коммуникация арналарының бірі.
Сонымен," аралдық " Колумбия туралы айтатын болсақ, АҚШ пен Ұлыбританияда мүлдем басқа жанрлық классификация қолданылатынын ескеру қажет. Айта кету керек (тек журналистикаға қатысты емес), ағылшын-саксон дәстүрінде теория нашар әзірленген, практикалық тәсілден басым, медиакритика сияқты, ал жанрларда формаға ұқсас мәтіндер топтары, сонымен қатар жанрлық жіктеу теориялық зерттеу пәні ретінде жоқ. "Аралдық" журналистикадағы Жанр-бұл жалпы стильмен, формамен, авторлық өзін-өзі көрсету немесе мазмұнмен біріктірілген көркем шығармалардың тобы, яғни жанрды түсінудің өзі Ресей теориясы мен журналистикасынан ерекшеленеді. Егер отандық зерттеушілер жанрдың табиғатын талдауға тырысса, онда олардың батыс әріптестері мәтіндерді практиктердің ыңғайлылығы үшін өте шартты топтарға біріктіреді.
Колонка жанрлық жүйеде тек тарихи негізде ғана емес, журналистік мәтінді жазудың бұрыннан қалыптасқан тәсілі ретінде ғана емес, сонымен қатар, колонка — бұл журналист үшін өз ұстанымын білдірудің бірден-бір мүмкіндігі болғандықтан, колонка орнына субъективті пікірді қысқаша білдіру тәсілі ретінде, енді ешкім де үміткер емес — шын мәнінде, ағылшын-американдық журналистиканың бірде-бір жанры, мақала да, алдыңғы буын да, рецензия да. Колонка авторлық позицияны білдіру формасы ретінде жалпы форма бар, барлығы үшін бірыңғай, ал бұл форма журналистиканың түрлі модельдеріне және түрлі жанрлық жүйелерге қалай сай келеді, зерттеушілерді көру бұрышына байланысты оған әртүрлі атаулар мен мәртебелер беруге мәжбүрлейді.
Негізгі жанрлық сипаттамалары[өңдеу]
- пән - нақты мәселе бойынша жеке тәжірибе;
- функция-аудиторияның назарын тек жағдайға ғана емес, сонымен қатар оны бағалау сипатына аудару мақсатында көзқарасты көрсету;
- әдіс-бейнелі талдау, яғни талдау мен көркемдік қорытудың үйлесімі;
- колонканың мазмұны бойынша-бұл авторға осы сәтте өзекті болып табылатын фактілер, оқиғалар немесе құбылыстар тізбегі және осы фактілерге, оқиғаларға үн қосу болып табылатын пайымдаулар;
- өз формасы бойынша баған-бұл жазбадан эссеге дейін әр түрлі жанрдағы элементтерді өзіне алатын еркін әңгіме.