БОКСИТ

Боксит

Боксит (Францияның Les Baux деген жерінде бірінші рет табылғандықтан осылай аталған) — тау жынысы, алюминий металы алынатын негізгі кентас.

Сипаттама

Бокситтің хим. құрамы негізінен алюминий гидроксидінен, сондай-ақ, темір, кремний, титан, кальций, магний, марганец, фосфор оксидтерінен, т.б. құраушылардан тұрады. Түсі қызыл, қоңыр қызыл, сұр, шұбар; тығызд. 2,9 — 3,5 г/см3; қатт. 6-ға дейін жетеді. Құрылымы яшма, бұршақ тәріздес, оолитті, қуысты, борпылдақ болып келеді. Боксит құрамында диаспор, бемит, гиббсит, гетит, гидрогематит, каолинит,хлориттер, кальцит, галлуазит, т.б. минералдар бар. Бокситтер сілтілік, қышқыл, кейде негізді жыныстардың латериттік үгілу процестерінен көл мен теңіз суларында тұнуынан түзіледі. Бокситтің құрлықтық шөгінділерімен байланысты горизонталь күйде жататын платформалық және теңіз жағасының шөгінділерімен байланысты геосинклинальдық түрлері бар. Олар карбонатты жыныстардың карст шұңқырлары мен түрлі ойыстарда каолинит және шұбар түсті шөгінділерімен бірге кездеседі. Өндіріліп жүрген Бокситтердегі алюминий оксидінің (Аl2О3) мөлш. 28-тен 60-ке дейін не одан да жоғары болады. Бокситтен алюминий алу тиімді болу үшін кремнийлік модуль (Аl2О3: SіO2) 2,1 — 2,6-ден кем болмауы керек.Бокситтен бояу, фарфор, шыны абразивтер, қара металлургия флюсі, мұнай тазартатын сорбент алынады. Бокситті пісіріп цемент, электр пештерінде балқытып электрокорунд алады. Аз темірлі Бокситтен отқа төзімді бұйымдар жасалады. Дүние жүзі бойынша Бокситтің жалпы қоры 120 млрд. т-дан асады, оның 40 — 50-і барланып, есепке алынған. Бокситтің дүниежүз. өндірісі жылына 300 млн. т-ға жетеді (1996). Қазақстанда негізгі Боксит кендері Торғай өңірінде орналасқан (қ. Амангелді бокситті ауданы). Республикадағы Бокситтің болжамдық қоры 1 — 1,5 млрд. т, оның 40 — 45-і барлануда. Боксит — кешенді кентас, одан алюминийден басқа Tі, Ғе, Gr, Ga, Nі, Nb және шашыранды элементтер (Ce, La, Y, Yb, Se, т.б.) алынады.