Жаппай сананы манипуляциялау

Жаппай сананы манипуляциялау - мінез-құлықты басқару үшін иллюзиялар мен жағдайлар жасау арқылы адамдардың көп санын (ұжымдарды, қауымдастықтарды) басқару тәсілдерінің бірі. Бұл әсер адамның психикалық құрылымдарына бағытталған, жасырын жүзеге асырылады және мінез-құлқына бақылау орнату, белгілі бір топтағы адамдардың түсініктерін, пікірлерін, ниеттерін және мақсаттарын өзгерту арқылы манипуляция объектісін таңдауға бас бостандығынан айыру міндетін қояды.

Бұқаралық сананы манипуляциялау психологиялық операциялар мен ақпараттық соғыстың негізгі элементі болып табылады.

С. Г. Кара-Мурзаның монографиясында көрсетілгендей, манипуляцияның белгілері мен белгілері: тіл, эмоциялар, сенсациялық және жеделдік, қайталау, бөлшектеу (парцелляция), контекстен алып тастау, хабарлама көзінің тоталитаризмі, шешімнің тоталитаризмі, ақпарат пен пікірдің араласуы, беделмен жасыру, стереотиптердің белсендірілуі, пікірлердің декогеренттілігі және т.б. болуы мүмкін. [1]. Манипуляция-бұл тұлғаның тежелуі, бұл ретте адам сатып алғысы келетініне (білім, тәжірибе, материалдық игіліктер, психологиялық жайлылық) сенгісі келетініне сенгісі келетініне сенгісі келетініне сенгісі келетініне сенгісі келетініне сенгісі келетініне сенгісі келетініне сенетініне сенетіндіктен, тежелуге "сенгісі келетін өтірік"арқылы қол жеткізуге болады.

Ағылшын тілінің Оксфорд сөздігі манипуляцияны "адамдарға әсер ету актісі немесе оларды ептілікпен басқару, әсіресе жасырын басқару және өңдеу ретінде елеусіз мәтінмен"деп түсіндіреді. Осындай толықтыруға деген сөз "манипуляция" ауыстырды саяси сөздікте бұрын бытовавший термині "макиавеллизм"[2][3].

XX ғасырда бастапқы анықтаудың саяси толықтығымен "манипуляция" термині қоса берілген құбылыстар шеңбері (техн., медиц.: "арнайы ниетпен, арнайы мақсатпен, қолмен басқару сияқты нысандармен жұмыс істеу") кеңейді. "Ол БАҚ-қа және халықтың психикалық жағдайын және т. б. болжауға бағытталған саяси іс-шараларға қатысты қолданыла бастады.

Сәйкесінше психологиялық әдебиетте "манипуляция" терминін түсіну де түзетілді. Бұдан бұрын белгілі екі мәннен басқа (біріншісі техникадан алынған және инженерлік психология мен еңбек психологиясын қолданады; екіншісі — манипуляция локомоцияға қарсы қойылған этологиядан[4]), 1960 жылдан бастап психологтар оны — тұлғааралық қарым — қатынастарды талдау шеңберінде-саяси еңбектердің контекстінен үшінші мағынада қолдана бастайды.

"Манипуляция "ұғымын" суық соғыста "екі басты жау да бір уақытта белсенді пайдаланған. Социалистік әдебиет "буржуазиялық (империалистік) БАҚ-тың манипулятивтік мәнінің тарылуы", ал соңғылары КСРО мен ҚХР-ны Корей және Вьетнам соғыстары кезінде тұтқынға алынған американдықтарға "миын шаю" деп айыптады[2]:45.

1969 жылы Нью-Йоркте басылып шыққан "социологияның Қазіргі сөздігі" манипуляцияны "билікті қолдану түрі ретінде анықтады, бұл ретте ол басқалардың мінез-құлқына әсер етеді, оның мінез-құлқының сипатын ашпай, олардан күтеді". Адам айналасындағылармен өзара іс-қимыл жасай отырып, басқа адамдардың санасымен өзара іс-қимыл жасайды, сондай-ақ олардың мінез-құлқына әсер етеді, бірақ саналы манипуляция манипуляция өзіне манипуляцияның мақсатын қойған сәттен басталады.

Бүгінгі таңда "манипуляция" ұғымы көп жағдайда идеяларды, ойлар мен ұғымдарды сана-сезімге енгізу арқылы адамдардың мінез-құлқын бақылау, нысаны мен мазмұны бойынша арнайы дайындалған ақпаратты жаппай тарату арқылы әлемнің когнитивті бейнесін қалыптастыру (Schank, 1991) арқылы бірдей. Осыған байланысты Германияда шыққан "қазіргі Ресейдің ақпараттық-коммуникациялық кеңістігі" жұмысында В. В. Тепикин былай деп жазады: "қазіргі заманғы ақпараттық қоғамда адам белсенді қалыптасуын және бағыттауын жалғастыруда, осылайша "ақпараттандыру". Және айла-шарғы жасау мүмкіндік береді тиеу аудиторияға жағдайына иллюзорности, өйткені өзі белсенді ақпараттық өріс білу қабілеті сана-сезімін қалыптастыру, адамдарды, подчиняя оларды кім басқарады процесс".

Манипуляция зерттеушілердің пайымдауынша, ішкі үлгілерге негізделе отырып, ақпаратты бір жақты жиі қабылдамайды (Мамардашвили, М., 1990).[5]

Екінші жағынан, зерттеушілер жаппай санада манипуляциялық схемалардың ауытқуына және жаппай сананың регенерациясына ықпал ететін терең архетиптік құрылымдардың бар екендігі туралы мәлімдейді, бұл манипуляцияның әсерін айтарлықтай шектейді

Жеке деңгейде қабылдау кезінде сананы манипуляциялау

Санамен манипуляция белгілері Өңдеу

• Рухани, психологиялық әсер ету түрі, жасырын психологиялық зорлық-зомбылық түрі (физикалық зорлық-зомбылық немесе зорлық-зомбылықпен қорқыту емес). Манипулятордың іс-әрекетінің мақсаты адам тұлғасының психикасы, оның әлем бейнесі, жалпы құндылықтары, түсінігі, нанымдары, стереотиптері және мақсатты аудиторияны орнату болып табылады.
• Манипуляция объектісі байқалмауы тиіс жасырын әсер. Американдық бұқаралық ақпарат құралдары бойынша жетекші мамандардың бірі Калифорния университетінің профессоры Г. Шиллер: "табысқа жету үшін манипуляция байқаусыз қалуы тиіс. Манипуляцияның табыстылығы манипуляцияның барлық болып жатқан табиғи және сөзсіз, және манипуляция фактісінің өзі субъектінің жадында көрсетілмейтініне сенгенде кепіл болады. Қысқа айтқанда, манипуляция үшін оның болуы сезілмейтін жалған шындық қажет". Көбінесе бұл жалған шындық БАҚ құрады. Олар ақпараттық сүзгілерге қызмет етеді, күн тәртібін қалыптастырады және адамдар білетін беделді пікірлерді ретранслятор болып табылады, содан кейін олар өздерінің жеке ретінде қабылдайды. Басты мақсат — манипуляция әрекетінің ең фактісін анықтау үшін тіпті алыс ниеттерді анықтауға алып келмеу үшін аса мұқият жасырылады.

Айтарлықтай шеберлік пен білімді талап ететін әсер. Қоғамдық санамен манипуляция технологияға айналғандықтан, осы технологияны (немесе оның бөліктерін) меңгерген кәсіби қызметкерлер пайда болды.

• Санасын айла-шарғы ететін адамдарға жеке тұлғалар ретінде емес, ерекше түрдегі нысандар ретінде таңдау бостандығынан айырылған заттар жатады. Манипуляция-Бұл досының немесе әріптестің мінез-құлқына әсер ету емес, билік технологиясының бөлігі.

Топпен басқару үшін Манипулятор топтың жалпы өзіндік сәйкестендіру негізі болып табылатын оның әлеуметтік, діни, мәдени, этникалық және гендерлік көзқарастары мен нанымдарын пайдаланады. Манипуляцияның қажетті шарты-бүкіл тобырды ұйымдастырушы жаудың бейнесі. Аты аңызға айналған крик тобыр: "Распни!"- діни ұстанымдар мен жаудың жарқын бейнесі негізінде басқарылатын тобырдың қалыптасуының көне айғағы болып табылады.

Манипуляциялар сериясы арқылы басқарылатын топ құру қазіргі әлемдегі билік институттарын легитимизациялау және делегитимизациялау процесінің негізгі құралына айналады.

Манипуляцияның алғышарттары

Табысты манипуляцияның шарты көп жағдайда азаматтардың басым көпшілігі ақпараттық әсердің пассивті объектісі болып табылады: Бақ хабарламаларында мазасыздануға жан-жақты және ақыл-ой күшін де, уақытты да жұмсамайды. Қоғамдық көңіл-күйді мақсатты түрде өзгерту манипуляциялық бағдарламаны іске асыру үшін мүмкіндіктер өрісін (Овертон терезесін) жасайды. Мысалы, Руст ұшуы Кеңес Армиясының беделін түсіру бойынша БАҚ-та дәйекті науқан арқылы дайындалған қоғамдық топырақсыз мұндай әсерге ие болмас еді.

Санамен әр түрлі манипуляция өзара әрекеттестік бар. Манипуляцияның құрбаны адам тек серіктес, серіктес ретінде әрекет еткен жағдайда ғана бола алады. Манипуляция-жасырын психологиялық зорлық-зомбылық ғана емес, алдау. Мұнда өз тобының шегінде пікірлерді қалыптастыруға әсер ететін пікір көшбасшыларын пайдалану маңызды рөл атқарады. Мұнда базалық модель-Пол Лазарсфельд (Lazarsfeld, 2004) ақпаратының көп сатылы тарату теориясы. Осы модельдің негізінде жаппай санаға ақпараттық Ықпал етудің негізгі элементтерінің бірі болып қызмет ететін әлеуметтік желілерде жұмылдыру науқандары жүргізіледі. Тақырыпты дәл есептеу және негізгі ақпараттандырушыларды таңдау ақпараттық кампания бұқаралық аудиторияның толқын тәрізді кеңеюімен автокогеренттік режимге өтетіндігіне әкеледі.

ДЕРЕККӨЗДЕР